ابوحنيفه و تأسيس قياس در دين
مجموع احاديثى كه ابوحنيفه از رسول خدا صلى الله عليه وآله مى دانسته بسيار اندك است. از اين رو گفته اند:
كان أبو حنيفة يتيماً في الحديث;1
ابوحنيفه در استفاده از حديث كم بهره بود.
از طرفى وى را ضعيف الحديث و مضطرب الحديث معرفى مى كنند.2 احاديث كمى كه (به اعتقاد ابوحنيفه) در دست وى بوده است، موجب گشت كه او مذهب فقهى خويش را بر پايه قياس و استحسان استوار سازد.
ابوحنيفه مؤسس قياس در اسلام است. البته پيش از ابوحنيفه، ابليس قياس كرده است، از اين رو امام صادق عليه السلام در ضمن نهى ابوحنيفه از قياس در دين الاهى مى فرمايد: «اوّل من قاس ابليس».3
قياس در دين خدا باطل است، به طورى كه بيش از پانصد حديث در تحريم عمل به قياس از امامان اهل بيت عليهم السلام وارد شده است. بنابراين مكتب ابوحنيفه از ديدگاه اهل بيت رسول خدا عليهم السلام باطل و مبناى فقهى وى همانند مبناى شيطان معرفى شده است.
ابوحنيفه علاوه بر تأسيس مكتبى در مقابل مكتب اهل بيت پيامبر عليهم السلام، آشكارا به مقابله و مخالفت با امام صادق عليه السلام مى پرداخته است. وى اذعان مى كند كه روزى منصور دوانيقى براى من پيامى فرستاد كه مردم فريفته جعفر بن محمّد عليهما السلام شده اند و به ايشان اقبال دارند; پس بايد كارى كنيم كه ايشان اعتبار خود را نزد مردم از دست بدهد. براى اين منظور تعدادى مسأله آماده ساز و در حضور جعفر بن محمّد مطرح كن تا ناتوانى ايشان از پاسخ گويى، موجب وهن ايشان گردد.
ابوحنيفه مى گويد: من چهل مسأله از مسائل مشكل آماده ساختم و در حضور ايشان مطرح كردم. جعفر بن محمّد به تك تك اين مسائل پاسخ گفت.
در برخى منابع راوى همين مقدار از داستان را نقل كرده است;4 امّا در جامع مسانيد أبي حنيفه آمده است، اين مسأله موجب فضاحت ابوحنيفه در نزد منصور دوانيقى و ساير حاضرين گرديد.5
1 . تاريخ بغداد: 417.
2 . ر.ك: الكامل (ابن عدى): 7 / 6; تاريخ بغداد: 13 / 423.
3 . ر.ك: الكافي: 1 / 58، حديث 20; الإحتجاج: 2 / 360; بحار الأنوار: 47 / 226، حديث 16; مسند ابي حنيفه: 66; حلية الأولياء وطبقات الأصفياء: 3 / 197; لسان الميزان: 1 / 256; ميزان الإعتدال: 1 / 132 ـ 133، شماره 535.
4 . ر.ك: الكامل في ضعفاء الرجال: 2 / 132; تهذيب الكمال: 5 / 79، شماره 117; تاريخ الإسلام: 9 / 89 ـ 90; سير أعلام النبلاء: 6 / 258.
5 . جامع مسانيد أبي حنيفة: 1 / 222.