دلالت حديث بر ولايت على عليه السلام

با عنايت به آن چه گذشت، ما مفهوم حديث سپاه يمن را از چند محور بررسى مى نماييم:
دلالت حديث بر ولايت على عليه السلام
رسول خدا صلى الله عليه وآله درباره على عليه السلام فرمود:
وهو وليّكم من بعدي;
پس از من، او ولى شماست.
اين عبارت، اولويت تصرّف را براى حضرت على عليه السلام به اثبات مى رساند و اين اولويت، خود مستلزم امامت و خلافت آن حضرت پس از رسول خدا صلى الله عليه وآله است; چرا كه:
1 . رسول خدا صلى الله عليه وآله با بيان عبارت «پس از من، او ولىّ شماست»، ولايت را به على عليه السلام منحصر ساخت و چنان كه مى دانيم ديگر معانى واژه ولايت (از جمله يارى، محبت و…) به على عليه السلام اختصاص ندارد.
2 . كلمه «بَعدِي; پس از من» كه در همه يا بيشتر متون الفاظ حديث، آمده است به صراحت از امامت و خلافت على عليه السلام پرده برمى دارد، چرا كه بعديّت، يا زمانى است و يا مرتبه اى.
ممكن است در نگاه اول اين گونه فهميده شود كه بعديّت مورد اشاره در روايت مذكور، مرتبه اى است. در اين صورت، عبارت «على وليّكم بعدي» اين گونه معنا مى شود كه غير از من، على عليه السلام نيز ولىّ شماست و او هم از مرتبه ولايت بر شما برخوردار است.
اما اگر كلمه «بَعدِي» به معناى قيد زمان باشد، اين سخن پيامبر خدا صلى الله عليه وآله كه «پس از من على ولىّ شماست» نشان مى دهد كه بلافاصله پس از رسول خدا مى بايست امير مؤمنان على عليه السلام، ولايت و زمامدارى مسلمانان را بر عهده گيرد.
از نشانه هاى ظهور عبارت در معناى دوم اين است كه برخى از راويان مخالف با حضرت على عليه السلام به تحريف متن حديث، دست زده اند و چنان كه خواهد آمد، واژه «بَعدِي» را از متن حديث حذف كرده اند!
3 . اين روايت در قالب عبارات ديگرى نيز نقل شده است كه طبق آن متون نيز امامت و اولويّت امير مؤمنان على عليه السلام را به اثبات مى رساند. براى مثال در مسند احمد بن حنبل، المستدرك على الصحيحين، تاريخ مدينة دمشق و كتاب هاى ديگر1 به نقل از بريده چنين آمده است:
هنگامى كه به نزد رسول خدا صلى الله عليه وآله رفتم نام على را بردم و شروع به بدگويى از او كردم.
در اين هنگام دگرگونى را در چهره رسول خدا صلى الله عليه وآله مشاهده نمودم، ايشان فرمود:
يا بريدة! ألست أولى بالمؤمنين من أنفسهم؟
اى بريده! آيا من نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر نيستم؟
گفتم: بله اى رسول خدا!
فرمود:
فمن كنت مولاه فعلي مولاه;
هر كس من مولاى او هستم على مولاى اوست.
اين همان سخنى است كه رسول خدا صلى الله عليه وآله سال ها پيش در ماجراى مؤاخاة و برادرى مسلمانان، به بيان آن پرداخت و بعدها در غدير خم نيز در مقابل چشمان همگان، آن را بر زبان جارى نمود و از مسلمانان پيمان گرفت تا به سخن او (درباره على عليه السلام) عمل كنند.
البته در مسند احمد بن حنبل و برخى ديگر از منابعى كه ذكر شد و در تاريخ مدينة دمشق به طرق گوناگون نقل شده است كه رسول خدا صلى الله عليه وآله پس از عبارات مذكور، فرمودند:
يا بريدة! من كنت وليّه فعلي وليّه;2
اى بريده! هر كس من ولىّ او هستم على ولىّ اوست.
4 . در واژگان اين داستان، مناقب ديگرى نيز براى امير مؤمنان على عليه السلام، ذكر شده كه به ايشان اختصاص دارد و ديگر صحابه از آن بى بهره هستند. براى مثال رسول خدا صلى الله عليه وآله در جريان اين داستان مى فرمايد:
ما بال أقوام ينتقصون عليّاً؟ من ينتقص عليّاً فقد تنقّصني، ومن فارق عليّاً فقد فارقني، إنّ عليّاً منّي وأنا منه، خلق من طينتي، وخلقت من طينة إبراهيم، وأنا أفضل من إبراهيم، (ذُرّيَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْض وَاللّهُ سَميعٌ عَليمٌ)3;
چرا به على خُرده مى گيريد؟ هر كس چنين كند در حقيقت، به من خُرده گرفته است و هر كس از على جدا شود در واقع از من جدا شده است. على از من است و من از على، على از گِل من آفريده شده و من از گِل ابراهيم، البته بدانيد كه من از ابراهيم برتر هستم. (آن گاه اين آيه را تلاوت كردند): «فرزندانى كه بعضى از آنان از نسل بعضى ديگرند و خداوند شنواى داناست».4
روشن است كه هر كدام از اين جملات كه در قالب حديث «سپاه يمن» به چشم مى خورد، در بردارنده يكى از مناقب و فضايل امير مؤمنان على عليه السلام است، افزون بر اين كه رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود:
إنّه لا يفعل إلاّ ما يؤمر;
على فقط كارى را انجام مى دهد كه بدان دستور داده شده است.
همه اين متون و عبارات ديگر، نشان از فضايل گسترده على عليه السلام دارد.
5 . همان طور كه گفتيم ابن عباس پس از گفت و گو با گروه هاى نُه گانه در پاسخ به بدگويى هاى آنان، به سخنان رسول خدا صلى الله عليه وآله در جريان واقعه سپاه يمن، استناد مى كند.
وى اين سخنان را در ضمن فضايل امير مؤمنان على عليه السلام ذكر مى كند و اختصاص آن به على عليه السلام را مورد تأكيد قرار مى دهد.
گفتنى است كه حديث عبدالله بن عباس در مسند طيالسى، مسند احمد، المستدرك على الصحيحين و كتاب هاى ديگر، آمده است و علماى اهل سنّت نيز صحّت سند اين حديث را به صراحت، مورد تأييد قرار داده اند. خوانندگان محترم مى توانند با مراجعه به منابع معتبر قديمى، از حقيقت اين امر مطمئن گردند.5
6 . طبق اين حديث رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود:
وهو وليّكم من بعدي;
پس از من، او ولىّ شماست.
اين فرمايش از جمله سخنانى است كه رسول خدا صلى الله عليه وآله در آغاز دعوت علنى اسلام يعنى در جريان ماجراى «اِنذار و بيم دادن خويشان خود» نيز به بيان آن پرداخت و به هنگام دعوت آنان به پذيرش اسلام به حاضران فرمود:
من يبايعني على أن يكون أخي وصاحبي ووليّكم من بعدي؟6
چه كسى با من بيعت كند تا برادر، همراه من و پس از من، ولىّ شما شود؟
از همين رو و به خصوص با توجه به قرائن موجود در درون و برون حديث، سخنان رسول خدا صلى الله عليه وآله را بايد تأكيد صريح ايشان بر مسأله اولويّت على عليه السلام دانست.
تا اين جا چگونگى دلالت اين حديث بر اولويّت مطلق كه در نزد همگان، مستلزم امامت و خلافت بزرگ پس از نبى اكرم صلى الله عليه وآله است، مشخص و آشكار شد.
در اين ماجرا نكات قابل استفاده فراوان ديگرى نيز وجود دارد كه نبايد از نظر پژوهشگران باريك بين، پنهان بماند.

1 . مسند احمد: 5 / 347، المستدرك على الصحيحين: 3 / 110، تاريخ مدينة دمشق: 42 / 187، المصنف، ابن ابى شيبه: 7 / 5067، الآحاد والمثانى: 4 / 325، حديث 2357 و السنن الكبرى: 5 / 45.
2 . تاريخ مدينة دمشق: 42 / 188 و 192 و 193 و 194.
3 . سوره آل عمران: آيه 34.
4 . المعجم الأوسط: 6 / 162 و 163.
5 . نگاه كنيد به: الاستيعاب: 3 / 1092، تهذيب الكمال: 20 / 481، القول الجلى فى مناقب على عليه السلام: 60، كنز العمّال: 11 / 608.
6 . كنز العمال: 13 / 149.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *