رحمت الهى
با اين بيان روشن شد كه ائمّه عليهم السلام خود رحمت الهى هستند و رحمت خداوند متعال را بايستى نزد ائمّه عليهم السلام جستجو كرد و از آن ها بايد خواست كه هر چه رسيده به توسط آن ها بوده.
بحث رحمت خداوند، گسترده است و پرسش هايى در اين زمينه مطرح است، از جمله اين كه:
ـ چرا قرآن مجيد با «بسم اللّه الرحمن الرحيم» آغاز شده است؟
ـ چرا به كار بردن واژه هاى «الرحمن الرحيم» در آغاز همه اُمور در شريعت اسلام تأكيد شده است؟
به راستى كه اين واژه ها نخستين وصف و صفتى هستند كه براى خداوند متعال ذكر مى شوند، با آن كه خداوند متعال داراى همه صفات عليا و اسماى حسنى است، واژه هاى «الرحمن» و «الرحيم» در آغاز همه قرار گرفته است.
دامنه اين بحث خيلى گسترده است.
رحمت الهى در جهان، اساس هر چيزى است. همه فيوضات و نعمت ها رحمت الهى هستند. نخستين فيضى كه خداوند متعال عنايت كرده، فيض وجود است كه همه نعمت ها بر اصل وجود متفرّع هستند. پس رحمت الهى به توسّط ائمّه عليهم السلام به مردم مى رسد و اگر اين رحمت را به معناى گسترده آن بگيريم كه در رأس همه امور باشد، اصل هستى موجودات و تمام آن چه بر هستى متفرّع است، به واسطه ائمّه عليهم السلام و به بركت آنان خواهد بود.
بزرگانى از علما چنين عقيده اى داشتند. جدّ ما آقاى ميلانى از استادش محقق اصفهانى رحمه اللّه اين گونه نقل مى كرد كه ائمّه عليهم السلام فاعل «ما بهِ الوجود» هستند و خداى سبحان فاعل «ما مِنه الوجود» است كه اين عبارت، در حاشيه ايشان بر كتاب مكاسب نيز آمده است.1
سپس ـ بنابر آن چه گفته شد ـ بحث مى شود: آيا تأثير ائمّه عليهم السلام براى نعمت هاى الهى و فيوضات ربّانى، مجرّد وساطت است يا وجود امام نقش ديگرى نيز دارد؟
براى نمونه، باران رحمت الهى است ـ كه در عرف عام مردم نيز گفته مى شود ـ كه بى ترديد از جانب خداوند نازل مى شود. قرآن مى فرمايد:
(وَأَنزَلْنَا مِنَ السمَاءِ مَاءً);2
و ما باران را از آسمان فرو فرستاديم.
امّا آيا ائمّه عليهم السلام نيز در نزول اين رحمت الهى نقشى دارند؟ آيا اين وساطت فقط به اين گونه است كه از طريق آنان مى رسد چنان كه باران از آسمان به پشت بام ساختمانى ببارد و از طريق ناودان به زمين منتقل شود؟
به عبارت ديگر، آيا ائمّه عليهم السلام كه واسطه فيض هستند، همين مقدار از يك دست مى گيرند و از دست ديگر به موجودات مى رسانند؟ آيا امام عليه السلام به اصطلاح فقط كانال است كه از اين راه نعمت ها به موجودات مى رسد و خود هيچ نقشى ندارد يا قضيّه فراتر از اين هاست؟
اين پرسش جاى انديشه و تأمّل دارد. در اين جا فقط به اشاره اى گذرا بسنده مى كنيم.
1. حاشية المكاسب: 2 / 381، صد و ده پرسش از آيت اللّه ميلانى رحمه اللّه: 241.
2. سوره مؤمنون (23): آيه 18، سوره فرقان (25): آيه 48، سوره لقمان (31): آيه 10.