1 . ابوبكر در لشكر اسامه بود
به طور تحقيق، همه منابع اتّفاق نظر دارند كه در آن ايّام سپاه اسامة بن زيد تشكيل يافته بود. در اين راستا پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله به بزرگان قوم; يعنى ابوبكر، عمر و… فرمان داد كه با او حركت كنند. اين امرى ثابت و قطعى است.
ابن حجر عسقلانى در شرح بخارى، به اين مطلب اعتراف كرده و با شرح عنوان «فرستادن پيامبر صلى اللّه عليه وآله اسامة بن زيد رضى اللّه عنهما را در دوران بيماريش كه به سبب آن وفات يافت» مورد تأكيد قرار مى دهد. وى مى نويسد:
روز شنبه، دو روز پيش از وفات پيامبر، روز تجهيز لشكر و آماده سازى سپاه اسامه بود. روز سوم درد رسول خدا صلى اللّه عليه وآله آغاز شد كه آن حضرت پرچمى را به دست خود پيچيد و به دست اسامه داد. اسامه آن را گرفت و به بريده داد و در منطقه جَرَبْ اردو زد.
از كسانى كه به سرعت به لشكر اسامه فرا خوانده شدند بزرگان مهاجرين و انصار بودند كه از جمله آنان ابوبكر، عمر، ابوعبيده، سعد، سعيد، قَتادة بن نعمان و سلمة بن اسلم بودند. گروهى در اين باره به مخالفت پرداختند. سپس درد رسول خدا صلى اللّه عليه وآله شدّت گرفت و فرمود:
أنفذوا بعث اُسامة.
لشكر اسامه را حركت دهيد.
اين روايت از طريق واقدى، ابن سعد، ابن اسحاق، ابن جوزى، ابن عساكر و ديگران نقل شده است.1
ما اين مطلب را از چند محور بررسى مى نماييم:
1 . طبق اين روايت، پيامبر اكرم صلى اللّه عليه وآله به ابوبكر فرمان داده است كه همراه اسامه حركت كند. آن حضرت در آخرين لحظه زندگى خويش فرمود:
أنفذوا ـ أو جهّزوا ـ بعث اسامة.
لشكر اسامه را آماده سازيد و حركت دهيد.
بلكه در بعضى از منابع آمده است كه حضرتش فرمود:
لعن اللّه من تخلّف عن بعث اسامة.
خدا لعنت كند كسى را كه از سپاه اسامه جا بماند و به آن نپيوندد.2
2 . در بعضى از روايات به صراحت آمده است كه ابوبكر در مدينه حضور نداشت. در سنن ابوداوود مى نويسد: ابن زمعه گويد:
ابوبكر غايب بود; از اين رو گفتم: اى عمر! بلند شو و براى مردم نماز بخوان.
3 . در بسيارى از متون حديث، تعابيرى همچون: «به دنبال ابوبكر فرستاديم» و مانند آن، آمده است كه همين عبارات ظهور دارند كه او غايب بود و در مدينه نبوده است.
در هر حال، پيامبرى كه اسامه را فرمانده لشكر كرد و حركت داد و بر حركت كردنش تأكيد كرد; بلكه متخلّفان از آن را لعنت نمود، حال به بعضى از همراهان اسامه كه فرمان خروج داده، دوباره دستور نمى دهد كه براى مردم نماز بخواند!
با توجّه به بررسى كه انجام يافت، براى پژوهشگر روشن شد كه هر گاه پيامبر اكرم صلى اللّه عليه وآله در مدينه حضور نداشت و يا امكان حضور براى ايشان در نماز نبود، يكى از مسلمانان را جانشين خود مى نمود، گرچه او ابن امّ مكتوم نابينا باشد.
1 . فتح البارى: 8 / 192.
2 . شرح المواقف: 8 / 376، الملل والنحل: 1 / 141، تأليف ابوالفتح شهرستانى، متوفّاى سال 458 هـ . براى آگاهى از شرح حال اسامه و مدح وى ر.ك: وفيات الأعيان: 1 / 610، تذكرة الحفّاظ: 4 / 1313، طبقات الشّافعيه سُبكى: 6 / 128، شذرات الذّهب: 4 / 149، مرآة الجنان: 3 / 289 و 290 و منابع ديگر.