نقش شورا در امامت

آیت الله سید علی حسینی میلانی
انتشارات حقایق اسلامی، چاپ سوم، 1390، قم
جایگاه امامت در دیدۀ مسلمانان همسنگ جایگاه و مقام نبوت است با این تفاوت که امام نبی نیست؛ از همین رو، همچنانکه نبی و رسول را خدا انتخاب می کند، باید امام و جانشین نبی نیز به انتخاب و انتصاب خداوند باشد. از آنجایی که دست بشر به وحی کوتاه است، رسول با اتصال به منبع وحی، در سیره و سخن خود امام را معرفی می کند و یا متن قرآن، چنین شخصی را می شناساند.
اما برخی از مسلمانان، شیوه‌ای دیگری را برای مشخص کردن امام مطرح کرده‌اند. آنان با بیان اینکه به مشاوره اهمیت زیادی داده شده است، پس می توان برای انتخاب امام و رهبر هم بدان تمسک جست؛ نظریۀ «شورا» را برای انتخاب جانشین رسول خدا و تعیین امام مطرح کردند.
آیت الله سید علی حسینی میلانی در کتاب نقش شورا در امامت، به بیان خاستگاه این نظریه پرداخته و نارسایی آن را برای تعیین امامت جامعه نشان داده است. ایشان که کتابش را در سه بخش تنظیم کرده در بخش اول به اثباتِ الهی بودن انتصاب و تعیین امام پرداخته و با استناد به حدیث نور، امامت امیر المؤمنین علیه السلام را از زمان آفرینش دانسته است. شایان ذکر است که حدیث نور را بسیاری از بزرگان اهل سنت روایت کرده اند. نویسنده نام 9 تن از آنان را برشمرده است. در ادامه طرح امامت در آغاز بعثت و چگونگی نصب امیر المؤمنین علیه السلام از سوی پیامبر آمده شده است.
در بخش دوم کتاب به بررسی چگونگی انتخاب ابوبکر و عمر برای خلافت دست یازیده و عدم تطبیق نظریۀ شورا را بر خلافت این دو گزارش کرده است.
بخش سوم، زمان مطرح شدن نظریۀ شورا بررسیده است؛ نویسنده با استناد به روایتی در صحیح بخاری بیان می کند که نظریۀ شورا را عمر در سالهای آخر عمرش مطرح کرد و دلیل آن هم این بود که شخصی در منا گفته بود بیعت با ابوبکر ناگهانی بوده و اگر عمر بمیرد من با فلانی بیعت خواهم کرد.
نویسنده از خلال صحبتهای عمر زاوایای دیگری از تاریخ صدر اسلام و چگونگی انتخاب ابوبکر را تحلیل کرده است.
در بخش چهارم کوشیده ابعاد جزئی و مسائل پوشیده جریان شورا را آشکار سازد. نویسنده به دنبال همان پرسش اولیه که چه شد نظریه شورا مطرح شد می نویسد: « چه چيزى سبب شد عمر نظريه شورا را به ميان آورد. در صورتى كه نه در كتاب خدا، نه در سنّت و سيره رسول خدا، نه در سيره ابوبكر و نه حتى در سيره خود عمر تا آن زمان (سال 23 هجرى در منا) هيچ اثرى از نظريه شورا ديده نمى شود».
سپس با مراجعه به مقدمۀ فتح الباری تلاش کرده از میان نوشته های ابن حجر عسقلانی ابتدا به نام افرادی که اظهار کرده بودند بعد از عمر با علی علیه السلام بیعت خواهند کرد دست پیدا کند، و آنگاه به تحلیل اعلام نظریه عمر (نظریۀ شورا) بپردازد است.